ONLINE GIDS
Ulcus Cruris (Beenzweer) – Compacte gids 2024

Dr. Milan Tjioe
Bravis ziekenhuis
Boerhaaveplein 1, 4624 VT, Bergen op Zoom
Kwaliteitscontrole
Geschreven volgens wetenschappelijke normen door medische experten Laatst bijgewerkt op 22.03.2024 Leestijd ca. 9 minuten
Ulcus Cruris in een notendop
Inhoud
Overzicht
Ulcus cruris profiel
Chronische Ulcus cruris zijn open wonden op het onderbeen die meestal doorlopen tot in de diepere huidlagen en langzaam of helemaal niet genezen. Ulcus cruris wordt ook wel “beenzweer” of “onderbeenzweer” genoemd”.
Veneuze beenzweren vormen meer dan de helft van alle gevallen van beenzweren.1 Ze worden vaak veroorzaakt door spataderen, diepe veneuze trombose of verwondingen, bijv. door ongevallen. De medische term voor veneuze beenzweren is Ulcus cruris venosum. Een andere oorzaak van beenzweren is verkalking van de beenslagaders, bekend als perifeer arterieel vaatlijden (PAV). De medische term voor arteriële beenzweren is Ulcus cruris arteriosum. In sommige gevallen hebben zowel arteriële als veneuze problemen het zweer veroorzaakt, wat de reden is dat ze arterieel-veneuze beenzweren worden genoemd (Ulcus cruris mixtum). In Europa heeft ongeveer 0,3%-3% van de bevolking beenzweren, waarbij de waarschijnlijkheid toeneemt met de leeftijd.2
De open wonden van patiënten lopen een constant risico op infectie. Daarom moeten professionele zorgverleners de aangetaste gebieden regelmatig reinigen en speciale verbanden aanbrengen. Wondreiniging vormt het basiskader voor de behandeling van beenzweren. Soms voeren artsen ook chirurgische behandelingen uit of schrijven ze medicijnen voor.2
U kunt beenzweren voorkomen door verschillende beheersbare risicofactoren te vermijden, zoals alcoholgebruik, roken of overgewicht.2 Regelmatige lichaamsbeweging is vooral aan te raden om op de lange termijn een goede bloedsomloop te bevorderen.
Belangrijkste feiten over Ulcus cruris:
Een beenzweer ontstaat nooit “vanzelf”. De basisvoorwaarde is vaak een circulatiestoornis in de benen.
Deze circulatiestoornis wordt meestal veroorzaakt door chronische veneuze insufficiëntie (kortweg CVI) of perifeer arterieel vaatlijden (kortweg PAV).
Ulcus cruris komt zelden voor vóór de leeftijd van 40 jaar. Vanaf de leeftijd van 75 jaar neemt het risico om de ziekte te ontwikkelen aanzienlijk toe.
Vrouwen worden vaker getroffen dan mannen.4
De wond dringt vaak door tot in diepere weefsellagen, soms zelfs tot op het bot.
Behandeling, preventie en prognose variëren afhankelijk van de onderliggende ziekte die het beenzweer heeft veroorzaakt.
Bent u geïnteresseerd in nieuwe behandelingsopties? Lees meer onder “Nieuwe behandelingen”.
Lees hier meer over nieuwe behandelingen →
Ulcus cruris patiënten kunnen nu deelnemen aan een onderzoek met een nieuw actief ingrediënt. Lees meer over ons Ulcus cruris Onderzoek.
Lees hier meer over ons Ulcus cruris Onderzoek →
Achtergrondinformatie
Wat is Ulcus cruris precies?
Ulcus cruris is een zweer in het onderbeen dat slecht of niet geneest. De term is afkomstig van Latijnse woorden:
- Ulcus = zweer
- Crus = onderbeen
Er zijn verschillende soorten Ulcus cruris, elk met verschillende risicofactoren. In de meeste gevallen is er echter sprake van een verminderde bloeddoorstroming, waardoor het aangetaste weefsel na verloop van tijd beschadigd raakt.
Ulcus cruris venosum
Chronische veneuze insufficiëntie (kortweg CVI) kan leiden tot veneuze beenzweren, ook wel Ulcus cruris venosum genoemd. Bij veneuze insufficiëntie stroomt het bloed niet goed terug naar het hart omdat bijvoorbeeld de veneuze kleppen niet meer voldoende functioneren. Dit kan leiden tot een verhoogde voedselarme, veneuze bloeddruk in het been. Hierdoor wordt het weefsel niet meer voldoende voorzien van de voedingsstoffen die het nodig heeft voor het genezingsproces. De arts stelt een veneus beenzweer vast als de veneuze insufficiëntie een open chronische wond veroorzaakt die ten minste tot in de onderhuidse laag reikt.2
Ulcus cruris arteriosum
Ulcus cruris mixtum (Gemengd zweer)
Hoewel dit type beenzweer zeer zeldzaam is, lijden sommige mensen zowel aan CVI als aan PAV. Als zij beenzweren ontwikkelen, kunnen de symptomen van een veneus beenzweer en een arterieel beenzweer door elkaar heen lopen. Experten noemen deze gemengde vorm een arterieel-veneus zweer.
Andere subtypes van Ulcus cruris
Er zijn ook meer specifieke namen voor beenzweren die informatie geven over de belangrijkste oorzaak van het zweer:
- Ulcus cruris varicosum: spataderen zijn de hoofdoorzaak, een subtype van veneus beenzweer
- Ulcus cruris post-trombotisch: post-trombotisch syndroom is de belangrijkste oorzaak, subtype van veneus beenzweer
- Ulcus cruris traumaticum: ongeval als belangrijkste oorzaak
- Ulcus cruris neoplasticum: kanker als belangrijkste oorzaak
- Ulcus cruris infectiosum: infectie als belangrijkste oorzaak
Informatietabel: veneus vs. arterieel
Ulcus cruris venosum | Ulcus cruris arteriosum | ||
---|---|---|---|
Initiële toestand | Chronische veneuze insufficiëntie (CVI) | Perifeer arterieel vaatlijden (PAV) | |
Probleem | Terugstroom van voedselarm, veneus bloed | Afsluiting van de stroom voedingsrijk, arterieel bloed | |
Typische locatie van de wond | Aan de binnenkant van het onderbeen of de binnen- en buitenkant van de enkel | Aan de buitenranden van de voet, op het scheenbeen of de zijkant van het onderbeen | |
Kleur van de wond | Bruin, blauw, zwart | Rood, geel, zwart | |
Uiterlijk rond de wond | Waterretentie in het weefsel, pigmentatie van de huid | Bleke, koude huid | |
Rand van de wond | Onregelmatig, plat | Goed afgetekend, “uitgestansd” | |
Diepte van de wond | Oppervlakkig tot diep | Diep | |
Vochtlekkage | Veel | Weinig | |
Pols meetbaar aan de voet | Ja | Niet altijd voelbaar | |
Pijn | Geen tot gemiddeld | Gemiddeld tot sterk | |
Pijnverlichting | Houd de benen hoog | Houd de benen omlaag |
Bent u geïnteresseerd in nieuwe behandelingsopties? Lees meer onder “Nieuwe behandelingen”.
Lees hier meer over nieuwe behandelingen →
Ulcus cruris patiënten kunnen nu deelnemen aan een onderzoek met een nieuw actief ingrediënt. Lees meer over ons Ulcus cruris Onderzoek.
Lees hier meer over ons Ulcus cruris Onderzoek →
Oorzaken en risicofactoren
Hoe ontstaat Ulcus cruris?
Een slechte bloedsomloop bevordert de ontwikkeling van beenzweren, veroorzaakt door beschadigde slagaders of aders. De ontwikkeling van Ulcus cruris hangt dus af van het type beschadigd bloedvat.
Hoe ontstaat Ulcus cruris venosum?
Een veneus beenzweer is het eindstadium van een lange kettingreactie. Elke patiënt bij wie Ulcus cruris venosum wordt vastgesteld, heeft al enige tijd last van veneuze insufficiëntie.
Wat is chronische veneuze insufficiëntie (CVI)?
Risicofactoren voor CVI
- Overgewicht
- Plotselinge blootstelling aan hitte (sauna’s of hete baden)
- Overwegend zittende of staande, monotone activiteiten
- Alcohol
- Strakke kleding of hoge hakken
- Ouderdom
- Genetische aanleg
- Hormonale veranderingen, bijv. tijdens de zwangerschap
- Trombose2
Stadia van CVI
CVI ontwikkelt zich langzaam en is vaak al in een vroeg stadium te herkennen als u weet waarop u moet letten. CVI wordt onderverdeeld in drie stadia:
- Stadium I: Tijdelijke zwelling van de voeten en onderbenen en blauwachtige aderen aan de rand van de voet (een indicatie van vochtretentie)
- Stadium II: Permanente zwelling en oedeem van de benen en voeten. Blauwachtige of bruinachtige verkleuring. Pijnlijke verharding van het weefsel
- Stadium III: Een veneus beenzweer ontwikkelt zich als gevolg van onvoldoende bloedsomloop2
Hoe ontwikkelt Ulcus Cruris arteriosum zich?
In het geval van arteriële beenzweren wordt het weefsel onvoldoende voorzien van voedingsstoffen en zuurstof als gevolg van perifeer arterieel vaatlijden (PAV).
Wat is PAV?
PAV is een ernstige aandoening, omdat naast de onderbenen vaak ook andere slagaders worden aangetast. Naast een verhoogd risico op het ontwikkelen van een beenzweer, lopen patiënten ook een verhoogd risico op het krijgen van een ischemische beroerte of een hartaanval, bijvoorbeeld.
Risicofactoren voor PAV
- Roken
- Type 2 diabetes
- Overgewicht
- Hoge LDL-cholesterol waarden
- Hoge bloeddruk
- Ouderdom
- Genetische aanleg
- Type 1 diabetes7
Stadia van PAV
- Stadium I: Geen duidelijke symptomen
- Stadium IIa: Pijn in de benen als enkel de spieren worden getraind
- Stadium IIb: Eenvoudige beenbewegingen veroorzaken pijn (matige tot ernstige claudicatio)
- Stadium III: Permanente (ischemische) pijn in rust
Symptomen
Niet altijd geassocieerd met pijn
Ulcus cruris is een (meestal diepe) wond die, in tegenstelling tot een typische verwonding, niet vanzelf geneest. In extreme gevallen kan de wond zelfs doorlopen tot op het bot. Bij de meeste patiënten is de wond constant vochtig. Het doorsijpelende vocht verzacht de randen van de wond. Er moet ook onderscheid worden gemaakt tussen de symptomen van de twee primaire vormen van beenzweren.
Symptomen van Ulcus cruris venosum:
De wond zit meestal onder de knie aan de binnenkant van het dijbeen, maar kan ook aan de buitenkant van het enkelgewricht zitten. In sommige gevallen kan de zweer zich rond het hele been wikkelen. De pijn is meestal mild tot minimaal als de wond niet geïnfecteerd is. De volgende symptomen kunnen ook optreden:
- Bruine, blauwe of zwarte verkleurde huid
- Slijmerige afscheiding
- Zwelling
- Ontsteking
- Jeukende, verharde huid
- Schilfering5
Symptomen van Ulcus cruris arteriosum:
De term “beenzweer” is enigszins misleidend voor arteriële beenzweren omdat deze zich meestal ontwikkelen op de voet, hiel of tenen in plaats van het onderbeen. Ulcus cruris kan echter ook op andere plaatsen voorkomen. De wonden zien er vaak uit alsof de huid is “uitgestanst” met een koekjesvorm. Een arterieel beenzweer is aanzienlijk pijnlijker dan een veneus beenzweer en wordt vaak gekenmerkt door de volgende symptomen:
- Rode, gele of zwarte wond
- Diepe wond
- Het getroffen gebied voelt koud aan
- Strakke, haarloze huid
- Het been wordt rood bij het bungelen en wordt bleek bij het optillen5
Bent u geïnteresseerd in nieuwe behandelingsopties? Lees meer onder “Nieuwe behandelingen”.
Lees hier meer over nieuwe behandelingen →
Ulcus cruris patiënten kunnen nu deelnemen aan een onderzoek met een nieuw actief ingrediënt. Lees meer over ons Ulcus cruris Onderzoek.
Lees hier meer over ons Ulcus cruris Onderzoek →
Diagnose
Een blik is meestal voldoende
Omdat Ulcus cruris zich vaak ontwikkelt in de laatste fase van CVI of PAV en de symptomen onmiskenbaar zijn, is de diagnose meestal snel gesteld. De meeste huisartsen herkennen een beenzweer op het eerste gezicht en weten hoe ze een chronisch beenzweer moeten onderscheiden van een gewone wond.
Medische voorgeschiedenis
Het stellen van de diagnose is niet voldoende. Om de patiënt te genezen is meer nodig dan alleen verband aanleggen en de ziekte oppervlakkig behandelen. Artsen moeten de oorzaken vaststellen zodat mogelijke behandelingsopties kunnen worden overwogen.
Om dit te doen, begint de huisarts meestal met het afnemen van je medische voorgeschiedenis om een gedetailleerd beeld te krijgen van je huidige situatie. Hij zal u bijvoorbeeld vragen:
- Wanneer heeft u de wond voor het eerst opgemerkt?
- Is de wond de afgelopen weken groter of kleiner geworden?
- Is de wond pijnlijk?
- Is er al CVI of PAV bij u vastgesteld?
- Ervaart u pijn bij het wandelen?
Gedetailleerder onderzoek van de wond en de onderliggende bloedvaten
Na of tijdens de medische voorgeschiedenis zal de arts de wond onderzoeken en het weefsel controleren op verharding of afscheiding. Daarnaast kan hij een echografisch onderzoek regelen of ter plekke uitvoeren. Door middel van echografie (ook wel een ultrasound genoemd) kan de huisarts een duidelijker beeld krijgen van het aangetaste gebied in het been en vaten zoals aderen of slagaders zichtbaar maken.4 Hierdoor kan hij herkennen welke circulatiestoornis er aanwezig is als dat eerder onduidelijk was.
Bloedonderzoek
Met behulp van een bloedtest kan de arts snel vaststellen of er sprake is van diabetes mellitus. Als dat zo is, zal hij ook overwegen om diabetes te behandelen als onderdeel van het behandelplan.
Uitstrijkje van bacteriën
Als de wond er gezwollen uitziet en meer sijpelt dan normaal, of als er andere klinische tekenen van een infectie aanwezig zijn (bijvoorbeeld koorts), kan uw zweer geïnfecteerd zijn. Uw arts zal waarschijnlijk een monster van uw wond nemen en dit naar een laboratorium sturen voor analyse. Het identificeren van ziekteverwekkers in de wond en het omringende weefsel is cruciaal voor het voorschrijven van de juiste antibiotica. Uw arts kan u alleen de juiste therapie geven als hij de positieve resultaten van het uitstrijkje van de bacteriën heeft.2
Bent u geïnteresseerd in nieuwe behandelingsopties? Lees meer onder “Nieuwe behandelingen”.
Lees hier meer over nieuwe behandelingen →
Ulcus cruris patiënten kunnen nu deelnemen aan een onderzoek met een nieuw actief ingrediënt. Lees meer over ons Ulcus cruris Onderzoek.
Lees hier meer over ons Ulcus cruris Onderzoek →
Verloop en prognose
Vooruitzichten op herstel
Een behandeld veneus beenzweer geneest over het algemeen beter en sneller (meestal binnen 4 maanden) dan een arterieel beenzweer. Het terugvalpercentage is echter aanzienlijk hoger bij deze vorm.9
Zoals bij de meeste ziekten is consistente therapie en vervolgbehandeling cruciaal om een beenzweer te genezen en herhaling te voorkomen. De leeftijd van de patiënt is essentieel voor de prognose, omdat wondgenezing bij oudere mensen al langzamer verloopt. In deze gevallen kan het zelfs enkele jaren duren voordat een beenzweer genezen is. Soms is er helemaal geen verbetering.
Patiënten kunnen zelf specifieke maatregelen nemen om hun genezingsresultaten te verbeteren:
- Ongeacht of het arterieel of veneus is, regelmatige en voldoende lichaamsbeweging bevordert de bloedsomloop in de benen.
- In het geval van veneuze beenzweren kan grondige compressietherapie de bloedsomloop verbeteren en zo een beslissende invloed hebben op het verloop van de ziekte.
- Voor een gezonde bloedsomloop moet u typische risicofactoren die de ontwikkeling van Ulcus cruris kunnen bevorderen, zoals roken of overgewicht, vermijden.
Behandeling en verzorging
Grondige behandeling voor een optimale wondbehandeling
Ulcus cruris en de oorzaken ervan zijn vaak moeilijk te behandelen. Diagnostische beoordeling, waarbij de vasculaire, metabole en fysieke omstandigheden van de patiënt worden bekeken, is essentieel aan het begin van de behandeling. De therapie duurt vaak lang en er moeten verschillende behandelmethoden worden gecombineerd.
De doelen van elke behandeling omvatten:
- Het bevorderen van de bloedsomloop en het verbeteren van de veneuze terugstroom, bijvoorbeeld door compressietherapie;
- Het elimineren of behandelen van de uitlokkende oorzaak, bijv. door chirurgische ingrepen;
- Het bevorderen van genezing, bijvoorbeeld met wondverzorging, verbetering van de levensstijl, symptoombestrijding, verlichting van symptomen;
- Het voorkomen van verergering, bijvoorbeeld door medische educatie van de betrokken persoon;
- Het behoud van optimale hydratatie van het wondweefsel.2
Compressietherapie
Wondreiniging
Professionele zorgverleners moeten de open wond regelmatig schoonmaken. Ze zullen specifieke wondoplossingen gebruiken om de wond te desinfecteren. Ze kunnen ook een wondreiniging uitvoeren waarbij de aanslag op het wondoppervlak wordt afgeschraapt en de wond zo wordt gereinigd.
Zodra dit succesvol is verwijderd, kunnen kompressen met antibacteriële middelen helpen om eventuele ziekteverwekkers te doden, indien nodig.
Larventherapie
Chirurgische behandeling
Moderne chirurgische procedures worden soms gebruikt om één of meer van de bovengenoemde behandelingsdoelen te bereiken.
Chirurgie voor Ulcus cruris venosum
- Ader strippen: chirurgen maken incisies net onder de lies (bovenste incisie) en bij de enkel of in de knieholte (onderste incisie). De ader wordt bij de bovenste incisie afgebonden. Bij de onderste incisie wordt een draad ingebracht en langzaam naar voren geschoven. Aan het onderste uiteinde van de draad zit een grotere bevestiging. Hierdoor kan de ader er via de bovenste incisie helemaal worden gestript.12
- Flebectomie: flebectomie werkt op een vergelijkbare manier als aderstripping. Er worden echter meerdere kleine incisies gemaakt en delen van de ader worden stap voor stap verwijderd. De procedure wordt vooral toegepast bij kleinere spataderen (vaak de zijtakken van grotere spataderen). Deze relatief nieuwe methode geneest sneller dan de typische stripping.
- Sclerotherapie: hierbij wordt er een vloeistof in de aangetaste ader geïnjecteerd. Het actief ingrediënt beschadigt de aderwand, die vervolgens wordt omgezet in bindweefsel. De ader wordt zo permanent afgesloten. Soms kan sclerotherapie echter blijvende huidverkleuring op de injectieplaats achterlaten of tot aderontsteking leiden.
Chirurgie voor Ulcus Cruris arteriosum
Behandeling met medicijnen
Bij Ulcus cruris speelt medicatie geen centrale rol en vervangt dus nooit de behandeling van de oorzaak van het zweer. In ernstige gevallen wordt een aanvullende behandeling met medicijnen aanbevolen. Als onderdeel van deze therapie zullen artsen meestal medicijnen voorschrijven die groeifactoren bevatten om de wondregeneratie te stimuleren.2
Zwelling tegengaan
Een veneus beenzweer gaat meestal gepaard met zwelling van de voeten (oedeem) door vochtophoping. Als u uw been hoog legt, kunt u de zwelling verminderen. U kunt bijvoorbeeld een koffer of kussen onder het voeteneinde van uw matras leggen om uw benen ‘s nachts omhoog te leggen.5
Vervelende jeuk behandelen
Vooral Ulcus cruris venosum kan ervoor zorgen dat de huid rond de wond erg jeukt. Dit is meestal veneus eczeem, dat kan worden behandeld met een vochtinbrengende zalf of een corticosteroïde zalf.
In zeldzamere gevallen kan de jeuk ook worden veroorzaakt door een allergische reactie, bijvoorbeeld als u allergisch bent voor bestanddelen in het wondverband.
Wat de oorzaak ook is, weersta de drang om te krabben, want dit kan de aandoening verergeren of zelfs wondinfecties veroorzaken.
Behandeling van geïnfecteerde zweren
Een geïnfecteerde open wond wordt vaak gekenmerkt door afscheiding, toenemende pijn op de plaats van de wond en roodheid rond de randen. In dit geval worden meestal antibiotica voorgeschreven om de infectie te elimineren. Daarnaast wordt het gebruikelijke behandelplan strikt gevolgd.5
Bent u geïnteresseerd in nieuwe behandelingsopties? Lees meer onder “Nieuwe behandelingen”.
Lees hier meer over nieuwe behandelingen →
Ulcus cruris patiënten kunnen nu deelnemen aan een onderzoek met een nieuw actief ingrediënt. Lees meer over ons Ulcus cruris Onderzoek.
Lees hier meer over ons Ulcus cruris Onderzoek →
Nieuwe behandelingen
Onderzoekers ontwikkelen nieuwe therapieën
Veel behandelingen voor Ulcus cruris zijn invasief of oncomfortabel op de lange termijn. Er zijn maar een paar opties om beenzweren met medicijnen te behandelen. Daarom proberen onderzoekers voortdurend nieuwe therapeutische benaderingen en actieve ingrediënten te ontwikkelen om beenzweren te behandelen.
Er wordt nu onderzoek gedaan naar een nieuw actief ingrediënt met een potentieel langetermijneffect
Onderzoekers onderzoeken nu een nieuw actief ingrediënt tegen beenzweren dat is afgeleid van stromale cellen met ontstekingsremmende en wondhelende eigenschappen. Ze onderzoeken ook of dit actief ingrediënt een langdurig effect heeft en de wond permanent kan sluiten.
Bepaalde Ulcus cruris-patiënten kunnen deelnemen aan een lopend klinisch onderzoek met het nieuw actief ingrediënt
Een multinationaal fase III klinisch onderzoek genaamd Allo-APZ2-CVU-III, ook bekend als het “Ulcus cruris Onderzoek”, onderzoekt momenteel de werkzaamheid en verdraagzaamheid van dit nieuw geneesmiddel voor onderzoek tegen beenzweren. Patiënten kunnen nu deelnemen aan het Ulcus cruris Onderzoek als ze voldoen aan specifieke criteria en de kans hebben om het nieuw geneesmiddel voor onderzoek te ontvangen. Als u geïnteresseerd bent in deelname aan het onderzoek, kunt u hier meer informatie vinden:
Verdere informatie
Kwaliteitsrichtlijn:
Dit artikel is gebaseerd op de Duitse richtlijn voor evidence-based gezondheidsinformatie, “Leitlinie evidenzbasierte Gesundheitsinformation”.14
Auteurs:
Priv.-Doz. Dr. med. Andreas Kerstan, Tristan Auer
Medische beoordeling:
Birgit Schouren, Ann-Katrin Rueß, Elke Niebergall-Roth, Anna Mößmer
Datum:
22.03.2024
Referenties:
Alle referenties zijn geraadpleegd in maart 2024.
Belangrijke opmerking
Dit artikel bevat algemene adviezen en informatie. Het mag niet worden gebruikt voor zelfdiagnose of zelfbehandeling en vormt geen aanbeveling voor een therapie. Het is geen vervanging voor het raadplegen van een arts. Neem voor individuele vragen contact op met uw behandelend arts.
Bent u geïnteresseerd in
het Ulcus cruris Onderzoek?
Ontdek nu of u vrijblijvend kunt deelnemen aan de studie.
- Neumann HAM et al. JEADV 2016;30:1843-1875.
- O’Donnell, T. F. et al. J Eur Acad Dermatol Venereol 2014; 30(11): 1843-1875
- Grey JE et al. BMJ. 2006;332(7537):347-350.
- Agale S Ulcers. 2013.
- Grey JE et al. BMJ. 2006;332(7537):347-350
- Patel SKK et al. Venous Insufficiency. 2021.
- Zemaitis MR Peripheral Arterial Disease. 2022.
- Cleveland Clinic, https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17357-peripheral-artery-disease-pad, accessed 20.03.2024
- McDaniel HB et al. J Vasc Surg. 2001
- Ren S et al. World journal of clinical cases. 2020;8(21):5070-5085.
- SIGN Guideline for the management of chronic venous leg ulcers, https://www.oxfordhealth.nhs.uk/wp-content/uploads/2015/08/SIGN-Guidelines-foer-the-Management-of-Venous-Leg-Ulcers.pdf, accessed 20.03.2024
- NHS, Treatment of varicose veins, https://www.nhs.uk/conditions/varicose-veins/treatment/, accessed 20.03.202
- NICE, Management acute limb ischaemia, https://cks.nice.org.uk/topics/peripheral-arterial-disease/management/acute-limb-ischaemia/, accessed 20.03.2024